Jak uchronić seniora przed oszustwem? Cz. 2 – Odpowiedzialność cywilna

Przestępstwa popełniane na szkodę seniorów stają się prawdziwą plagą, ze względu na brak zrozumienia nowych technologii i postępujące starzenie się społeczeństwa, seniorzy stają się łatwą ofiarą wszelkiego rodzaju oszustów i naciągaczy. Choć nie każda niekorzystna umowa zawarta z osobą w podeszłym wieku może być podważona, to jednak mając na względzie okoliczności takie jak wprowadzanie w błąd, wykorzystywanie ciężkiego położenia czy też pojawiające się w związku z przebiegiem różnych chorób stany braku zdolności do świadomego przedsięwzięcia woli, często jest to możliwe. Właściwym staje się wtedy rozpatrywanie danego stanu faktycznego, w dwóch perspektywach – karnej i cywilnej. W ramach tego wpisu skoncentrujemy się na odpowiedzialności cywilnej.

Jak odzyskać pieniądze, w sytuacji wady oświadczenia woli?

W pierwszej kolejności, chciałbym pokazać w jaki sposób samodzielnie możesz dokonać oceny tego czy w określonej sytuacji zaistniały okoliczności pozwalające na uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, w odniesieniu do umowy zawartej z osobą w podeszłym wieku (również, kiedy umowę zawarto ustnie a starsza osoba wydała pieniądze i odebrała towar).

Art. 82 Kodeksu cywilnego (Brak świadomości lub swobody)
Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

W sytuacji, w której wskutek wieku lub określonych schorzeń, starsza osoba nie jest w stanie dokonać oceny znaczenia złożonego oświadczenia. A w szczególności nie jest w stanie zrozumieć jakie niesie ono za sobą skutki. Mówimy o wadzie czynności prawnej w postaci braku świadomości osoby składającej oświadczenie (np. zgadzającej się na ofertę). Najczęściej będzie to więc sytuacja, w której starsza osoba wcale nie rozumie tego, że zawiera umowę.

Art. 84 Kodeksu cywilnego (Błąd)
§ 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.
§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

Błędem będzie więc sytuacja, w której starsza osoba np. dokonując zakupu jakiegoś przedmiotu jest błędnie przekonana o posiadanych przez niego właściwościach. Na przykład zakupując garnki od obnośnego sprzedawcy, jest przekonana, że są one wykonane ze szczególnych materiałów, które uzasadniają ich kilkukrotnie wyższą cenę. Podczas gdy zastosowane materiały nie różnią się od materiałów, z których wykonane są inne garnki powszechnie dostępne w sklepach.

Art. 86 Kodeksu cywilnego (Podstęp)
§ 1. Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.
§ 2. Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

Dlatego też podstępem będzie sytuacja, w której np. sprzedawca celowo wprowadza osobę starszą w błąd, przekonując, że ceny oferowanych przez niego produktów są niższe od cen oferowanych w sklepach. Podczas gdy te same produkty są powszechnie dostępne w kilkukrotnie niższych cenach, a sam sprzedawca zdaje sobie z tego sprawę.

Art. 87 Kodeksu cywilnego (Groźba)
Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Groźbą będzie więc sytuacja, w której jakaś osoba niekoniecznie nawet, biorąca udział w czynności prawnej, zagrozi starszej osobie, że jeśli np. nie zawrze określonej umowy, to ją lub inną osobę, spotka z tego tytułu jakaś krzywda. Przez krzywdę rozumiejąc przestępstwo, wykroczenie lub inne działanie bezprawne prowadzące do powstania szkody. Groźba musi być też realna to znaczy, osoba biorąca udział w czynności prawnej musi faktycznie obawiać się tego, że zostanie spełniona. Nie może być jedynie żartem, z którego np. strona umowy, zdaje sobie sprawę.

Zaistnienie którejś z opisanych powyżej sytuacji umożliwia dążenie do unieważnienia umowy lub uchylenia się od jej skutków prawnych, co wiąże się również z obowiązkiem zwrotu tego co druga osoba uzyskała w następstwie zawarcia umowy. Często więc, konieczne staje się wystąpienie na drogę sądową. Jednak zdarzają się sytuacje w których już samo złożenie stosownego oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych, jest wystarczające do uzyskania od drugiej strony zwrotu pieniędzy.

W zależności od rodzaju wady oświadczenia woli, właściwy sposób postępowania będzie inny.
Jeśli wydaje Ci się, że opisana sytuacja zaistniała – skontaktuj się z nami.