Porwanie i uprowadzenie dziecka

Zdarzają się sytuację, w których pomimo jasnego wyroku Sądu co do sprawowania władzy rodzicielskiej, dziecko staje się kartą przetargową w kolejnych konfliktach byłych małżonków. Niekiedy w wyniku kłótni, chęci zemsty bądź utrudniania mu kontaktu z dzieckiem jeden z opiekunów decyduje się na radykalny krok, jakim jest uprowadzenie dziecka lub porwanie.

W dalszej części postaramy się wyjaśnić, co różni wspomniane sytuacje oraz jakie postępowanie jest wskazane w przypadku ich wystąpienia.

Uprowadzenie dziecka – podstawowe informacje

Zgodnie z art. 211 Kodeksu karnego uprowadzenie dziecka jest przestępstwem. Mówimy o nim, gdy rodzic uprowadza lub zatrzymuje dziecko wbrew woli drugiego opiekuna. 

Czynność sprawcza wyraża się w uprowadzeniu lub zatrzymaniu małoletniego poniżej lat 15 albo osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru.

Czyn ten podlega karze pozbawienia wolności do lat 5.

Jako uprowadzenie rozumieć należy:

• porwanie,
• zabranie ze sobą,
• uciekanie z osobą,
• przeniesienie z dotychczasowego miejsca pobytu dziecka w inne miejsce.

Zatrzymanie dziecka to natomiast pozostawienie go przy sobie, skłonienie lub zmuszenie do pozostania w danym miejscu, wbrew woli osoby powołanej do opieki.

Jako że uprowadzenie dziecka jest przestępstwem ściganym z urzędu, dochodzenie lub śledztwo zostaje rozpoczęte od razu po przedstawieniu policji lub prokuraturze wiarygodnych informacji o jego popełnieniu.

Sytuacja, w której dochodzi do uprowadzenia dziecka za granicę jest niezwykle ciężka dla rodzica, który został pozbawiony pieczy nad dzieckiem. Jest to również sytuacja skomplikowana prawnie.

Uprowadzenie dziecka za granicę – Konwencja haska

W przypadku uprowadzenia dziecka za granicę przez jednego z rodziców wbrew woli drugiego rodzica zastosowanie znajduje Konwencja haska. Reguluje ona procedurę nakazywania powrotu małoletniego do kraju. Odnosi się ona tylko do uprowadzeń i zatrzymań międzynarodowych.

Zasadą wynikającą z Konwencji jest nakazywanie powrotu dziecka do pierwotnego kraju. W przypadku podejrzewania przez sąd przypuszczalnych negatywnych skutków możliwa jest odmowa wykonania tego nakazu. Do takich przesłanek zalicza się:

• szkoda fizyczna dziecka,
• szkoda fizyczna dziecka,
• postawienie dziecka w niekomfortowej dla niego sytuacji.

Postępowanie w przypadku uprowadzenia dziecka za granicę

1. Zgłoszenie przestępstwa na policję – jakakolwiek osoba, instytucja lub inna organizacja utrzymująca, że małoletni został uprowadzony lub zatrzymany z naruszeniem prawa do opieki, powinna zwrócić się o pomoc w zapewnieniu powrotu dziecka do odpowiedniego organu. Polskim organem centralnym, wykonującym zadania przewidziane w Konwencji haskiej, jest minister sprawiedliwości.
2. Złożenie wniosku o odebranie dziecka – po zgłoszeniu sprawy do odpowiednich organów ścigania należy złożyć do sądu wniosek o odebranie dziecka, a w przypadku braku informacji o miejscu pobytu dziecka, także wniosek o jego ustalenie.
3. Złożenie wniosku o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej– w przypadku, gdy rodzic, który dopuścił się uprowadzenia dziecka posiada władzę rodzicielską, warto złożyć wniosek, który rozpocznie proces odebrania lub ograniczenia mu tych praw.

Zgodnie z założeniami Konwencji, reakcja sądu na uprowadzenie dziecka musi być niezwłoczna. Praktyka sądowa nie jest jednak dostosowana do brzmienia Konwencji i zazwyczaj postępowania o nakazanie powrotu dziecka trwają dłużej niż wynika z przepisów. Istotna jest sprawna reprezentacja strony żądającej nakazania powrotu małoletniego, aby nie doprowadzić do dodatkowego przedłużenia procedury.

Jako Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych GGK pomagamy osobom, które znalazły się w sytuacji braku porozumienia z drugim rodzicem w przedmiocie pobytu dziecka. Po rozeznaniu sprawy przygotowujemy niezbędną dokumentację, która ma na celu ustalenie miejsca pobytu małoletniego i prawne uregulowanie sytuacji, a także reprezentujemy klientów w dalszych etapach postępowania.

Porwanie rodzicielskie

Porwanie rodzicielskie jest natomiast sytuacją, w której jeden z rodziców lub opiekunów pod pretekstem krótkotrwałego pobytu zatrzymuje małoletniego bez zgody drugiego rodzica. O porwaniu rodzicielskim mówimy w przypadku:

• wywiezienia dziecka,
• zatrzymania w miejscu aktualnego pobytu z jednym z opiekunów,
• przetrzymywania i ograniczenia możliwości kontaktu z dzieckiem drugiemu z rodziców.

Przykładowe sytuacje, które kwalifikują się jako porwanie rodzicielskie:

• wywiezienie dziecka do innego mieszkania,
• odebranie dziecka z placówki wychowawczej bez wiedzy drugiego rodzica i zatrzymanie dziecka,
• izolowanie dziecka od drugiego z opiekunów.

Czy rodzic podlega karze pozbawienia wolności za porwanie dziecka?

Głosy doktryny prawa i orzecznictwa są podzielone w przypadku, gdy dziecko zostanie porwane przez rodzica, który posiada pełnię praw do opieki. Część doktryny stoi na stanowisku, że nie mamy do czynienia z przestępstwem. Z tej przyczyny organy ścigania, takie jak Policja, nie zawsze rozpoczynają proces poszukiwań i odbioru dziecka twierdząc, że nie istnieją przesłanki prawne oczekiwanej przez pokrzywdzonego rodzica interwencji. Sprawy takie traktowane są jak konflikt rodzinny.

Zdaniem części doktryny nie można mówić o realizacji znamion przestępstwa z art. 211 w przypadku zabrania lub zatrzymania dziecka przez jedno z rodziców wbrew woli drugiego, jeśli oboje wykonują wspólnie władzę rodzicielską. Taki sam pogląd pojawia się w orzeczeniach Sądu Najwyższego.

Nie można akceptować takiego stanowiska.

Porwanie dziecka to przestępstwo powszechne, które może być popełnione przez każdego sprawcę, w tym rodzica. Zgodnie uznaje się, że może być sprawcą ten rodzic, który został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub któremu została ona ograniczona lub zawieszona. W tym miejscu należy się odnieść do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego które wskazują, iż jeśli władza rodzicielska przysługuje w pełni obojgu rodzicom wówczas każdy z nich jest obowiązany i uprawniony do wykonywania tej władzy samodzielnie niezależnie czy żyją razem czy rozstali się. Z kolei art. 97 § 2 k.r.o. wymaga od rodziców współdziałania w istotnych sprawach dziecka, takich jak np. miejsce pobytu, rodzice mający pełną władzę rodzicielską powinni rozstrzygać wspólnie. Jeśli porozumienia brak, wówczas rozstrzyga Sąd Opiekuńczy. Zatem jeśli rodzic mający pełnię władzy rodzicielskiej uprowadza dziecko, czyli zmienia jego miejsce pobytu bez zgody drugiego z rodziców i tym samym uniemożliwia temu rodzicowi jako uprawnionemu wykonywanie jego prawa do pieczy nad dzieckiem i kierowania nim (narusza jego prawo do opieki), to opowiedzieć się należy za stanowiskiem, że swoim zachowaniem rodzic wypełnia znamiona przestępstwa z art. 211 k.k. (tak m.in. Marek Mozgawa w Komentarzu do Kodeksu Karnego). 

Kontynuując powyższy tok rozumowania: wola obojga rodziców mających pełną władzę rodzicielską decyduje o miejscu zamieszkania dziecka, jak i o zmianie takiego miejsca. Tym samym nie widzę podstaw do wyłączenia winy rodzica, który przy posiadaniu pełnej władzy rodzicielskiej, uprowadza dziecko wbrew woli drugiego rodzica, który również korzysta z pełni władzy rodzicielskiej. Myślę, że przeciwne stanowisko gwarantowałoby bezkarność skłóconym rodzicom co najmniej do chwili pozbawienia lub ograniczenia władzy rodzicielskiej choćby jednego z nich, a nie takie jest ratio legis powołanego przepisu. 

Kroki prawne w przypadku porwania dziecka

Pomimo poczucia bezkarności niektórych opiekunów, nie należy ustępować w przypadku wyżej opisanych sytuacji. W każdej chwili istnieje możliwość złożenia do sądu wniosku o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej. W naszej Kancelarii Adwokatów i Radców Prawnych GGK zajmujemy się przygotowaniem tego rodzaju wniosków, a także reprezentujemy klientów podczas procesów, w tym karnych. Zapraszamy do kontaktu.