Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Kłótnia rodziców

 

Zdarza się, że podczas spraw o rozwód jeden z małżonków wnosi o pozbawienie władzy rodzicielskiej drugiego rodzica. Mimo, że możliwość taka wynika wprost z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, to warto znać kilka informacji na ten temat. Z tego tekstu dowiesz się:

  • czym jest władza rodzicielska,
  • jak pozbawienie władzy rodzicielskiej ma się do wykonywania kontaktów z dzieckiem,
  • kiedy możesz wnosić o pozbawienie władzy,
  • kiedy istnieją realne szanse na odebranie władzy rodzicielskiej,
  • jaki Sąd jest właściwy do pozbawienia władzy rodzicielskiej i jak wygląda taka sprawa,
  • jak wygląda kwestia alimentów i dziedziczenia.

Czym jest władza rodzicielska i czym skutkuje jej utrata?

Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do podejmowania czynności dotyczących osoby i majątku dziecka, w tym także występowanie w imieniu dziecka na zewnątrz.

Pozbawienie praw rodzicielskich (władzy rodzicielskiej) oznacza pozbawienie możliwości podejmowania decyzji w sprawach dotyczących dziecka.

Wbrew powszechnemu przekonaniu orzeczenie o pozbawienie praw rodzicielskich nie rzutuje na kontakty z dzieckiem. Sąd odrębnie orzeka o kontaktach, a odrębnie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej. W przypadku odebrania praw rodzicielskich opiekun wciąż może brać czynny udział w wychowaniu dziecka poprzez wykonywanie kontaktów z dzieckiem.

Rodzic, którego pozbawiono władzy, ma prawo do kontaktów z dzieckiem, jeśli oczywiście podczas tych spotkań dziecku nic nie zagraża. Nie ma prawnych podstaw, aby rodzicowi odmówić kontaktu z dzieckiem, jeśli ono tego chce, a podczas kontaktu nie ma żadnego zagrożenia dla dziecka. Nie można tego zabronić, nawet jeśli opiekun nie interesował się dzieckiem lub nie płacił alimentów. Jeśli rodzic, który przebywał trwale za granicą, wraca i pragnie kontaktu – wówczas, przy uwzględnieniu woli dziecka, również nie powinno się kontaktu ograniczać.

 

Kiedy Sąd może odebrać władzę rodzicielską?  Podstawy prawne

Istnieją cztery przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej. Postaramy się pokrótce je przybliżyć i odpowiedzieć na pytanie: kiedy może mieć miejsce pozbawienie władzy rodzicielskiej przez Sąd?

Co ważne:

  • w przypadku pozbawienia władzy rodzicielskiej Sąd może uchylić zapadłe orzeczenie, jeżeli zniknie jego przyczyna.

Władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody

Już wyjaśniamy, co to oznacza. Posłużymy się postanowieniem Sądu Najwyższego (postanowienie z 2 czerwca 2000 r., II CKN 960/00). Wskazał on, że przez trwałą przeszkodę uniemożliwiającą wykonywanie władzy rodzicielskiej należy rozumieć taki układ stosunków, który wyłącza sprawowanie przez rodziców władzy rodzicielskiej na stałe. Chodzi o sytuację, gdy według rozsądnego przewidywania nie można ustalić czasu trwania tego układu, albo – co najmniej – że układ ten będzie istniał przez długi czas. Co ważne – przesłanka trwałości może, choć nie musi, być zawiniona przez rodziców.

Trwałą przeszkodą może więc być długoletnie pozbawienie wolności w związku z popełnieniem przestępstwa, długotrwały pobyt w szpitalu. Czasem może to być (zdecydowanie rzadziej i w zależności od stopnia zaangażowania rodzica) wyjazd rodzica na stałe za granicę. W takich sytuacjach może okazać się, że władza rodzicielska faktycznie nie może być wykonywana, co stanowi przesłankę do jej pozbawienia.

 

Rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej nad dzieckiem

Tutaj mowa już wyłącznie o zawinionym naruszeniu obowiązków rodzicielskich. Nadużywanie władzy rodzicielskiej oznacza m.in. dopuszczenie się czynów karalnych wobec dziecka, takich jak:

  • rozpijanie go,
  • znęcanie się nad nim,
  • pobicie,
  • porzucenie,
  • wykorzystywanie dziecka do czynów nierządnych, np. prostytucji,
  • wykorzystywanie dziecka do żebractwa,
  • sytuacje obojętne z punktu widzenia prawa karnego, ale naganne np. wychowywanie dziecka we wrogości wobec drugiego rodzica.

Nadużywanie władzy to także postępowanie rodzica, które obiektywnie wywiera destrukcyjny wpływ na proces wychowania i rozwoju psychicznego dziecka, jak np. wielokrotne wszczynanie awantur pod wpływem alkoholu, oddziałujące negatywnie na stan psychiczny dziecka, wywołujące u niego reakcje nerwicowo-lękowe oraz poczucie destabilizacji i zagrożenia. Co ważne, zachowanie takie nie musi być skierowane bezpośrednio wobec dziecka.

Rodzice dopuścili się rażących zaniedbań obowiązków względem dziecka

Nie będą to tylko działania skierowane bezpośrednio wobec dziecka. Mowa również o nadużywaniu alkoholu, które wpływa na wykonywanie obowiązków wobec dziecka, rozwiązłym trybie życia rodzica czy uprawianiu przestępczego procederu. Zaniedbania skierowane wobec dziecka to również:

  • uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka,
  • brak dbałości o wypełnianie obowiązku szkolnego,
  • niezapewnianie dziecku wyżywienia,
  • niezapewnienie odpowiedniego ubioru.

Dobro dziecka w takim przypadku będzie naruszone poprzez brak dbałości o zapewnienie dziecku prawidłowych warunków rozwoju i zaspokojenie jego usprawiedliwionych potrzeb. Wszelkie zaniedbania muszą być poważne. Zaniedbania, których nie możemy określić jako poważne czy rażące, mogą stanowić podstawę do ograniczenia władzy rodzicielskiej.

Piecza zastępcza: mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny pieczy zastępczej

Sąd może również pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5 KRiO, a więc przyczyny umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej, w szczególności, gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.

Umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej to jeden z rodzajów zarządzeń opiekuńczych, które są uzasadnione zagrożeniem dobra dziecka. Stanowią one ograniczenie władzy rodzicielskiej. Z założenia więc stany te powinny mieć charakter przejściowy. W takiej sytuacji rodzice powinni podjąć wszelkie kroki, z pomocą Sądu opiekuńczego i odpowiednich instytucji, w celu skorygowania sytuacji, która uzasadniła ograniczenie władzy rodzicielskiej np.

  • podjąć terapię odwykową,
  • podjąć inną terapię,
  • nawiązać prawidłowy kontakt z dzieckiem.

W sytuacji, gdy rodzice dziecka nie podejmują takich kroków i przestają interesować się dzieckiem, Sąd opiekuńczy może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, zakładając, że rodzice przestali interesować się dzieckiem. Dzieje się tak dlatego, że nie ma wówczas widoków na powrót dziecka do rodziców z pieczy zastępczej, która powinna być tymczasowa. W sytuacjach braku zainteresowania dzieckiem przez rodziców, kiedy przebywa ono w pieczy zastępczej, Sąd może całkowicie pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, niejako utrwalając obecny stan rzeczy.

 

Sylwetki rodziny wycięte z materiału na tle sędziowskiego młotka

 

 

Jaki Sąd jest właściwy do pozbawienia władzy rodzicielskiej? Kto może złożyć wniosek?

Sądem właściwym do orzekania o pozbawieniu władzy jest co do zasady Sąd Rejonowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Wyjątkiem jest orzekanie o władzy rodzicielskiej w postępowaniu rozwodowym – wówczas Sądem właściwym jest Sąd właściwy dla postępowania rozwodowego, tj. Sąd Okręgowy. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w wyroku orzekającym rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa.

Wniosek o pozbawienie władzy może złożyć każda osoba, która posiada wiedzę
o zaistniałych podstawach
. Może to być drugi rodzic, dyrektor szkoły, osoba z rodziny czy prokurator. O sprawach o pozbawienie władzy rodzicielskiej prokurator jest zawsze zawiadamiany i może przystąpić do sprawy.

Jak wygląda sprawa o pozbawienie praw rodzicielskich?

Sprawy o pozbawienie władzy rodzicielskiej to sprawy, gdzie zawsze ważone jest dobro dziecka. Mają służyć najlepszemu zabezpieczeniu interesów dziecka oraz zmierzać do likwidacji sytuacji zagrażających dobru, zdrowiu lub nawet życiu dziecka.

Jeśli wniosek jest złożony poza postępowaniem rozwodowym, wówczas toczy się odrębne postępowanie przed Sądem Rejonowym według miejsca zamieszkania dziecka. Stronami będą osoba wnioskująca oraz rodzice (jeśli wniosek obejmuje pozbawienie władzy obojga rodziców) lub rodzic. Sąd przeprowadzi postępowanie dowodowe, dlatego jeśli jesteś wnioskodawcą, pamiętaj, aby treść wniosku poprzeć odpowiednimi dowodami (świadkowie, dokumenty itp.). Sąd może dopuścić dowód z opinii biegłych psychologów lub psychiatrów
z Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych, przesłucha również rodziców i może wysłuchać dziecko. Wysłuchanie dziecka, jeśli jego rozwój na to pozwala, odbywa się w tzw. niebieskim pokoju, a więc poza salą rozpraw – w atmosferze przyjaznej dziecku.

W toku sprawy o pozbawienie władzy Sąd będzie badał, a więc pytał rodziców i świadków, czy istnieją podstawy do pozbawienia władzy. Będzie pytał, czy rodzice:

  • interesują się dzieckiem,
  • spędzają czas z dzieckiem lub kontaktują się z nim, jeśli mieszkają odrębnie (telefonicznie / przez inne komunikatory),
  • łożą na utrzymanie dziecka,
  • są zaangażowani w sprawy dziecka,
  • wyrażają zgodę np. na zapisanie dziecka do przedszkola, wyrobienie dokumentów dziecku,
  • stosują przemoc wobec dziecka,

oraz:

  • czy w rodzinie ma miejsce przemoc,
  • czy w domu zdarzają się awantury,
  • czy ktoś nadużywa alkoholu lub innych substancji, jest uzależniony,
  • czy dziecko jest zadbane.

 

rodzina-z-papieru i młotek sędziowski

Rozwód – kwestia władzy rodzicielskiej

Zasadą również jest, że jeśli rodzice są zgodni co do kwestii dotyczących dziecka, Sąd pozostawi władzę rodzicielską obojgu rodzicom. Z Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego wynika wprost, że Sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Dlatego dobrze przy rozwodzie, aby rodzice przygotowali tego rodzaju Plan Opiekuńczo – Wychowawczy czy Plan Opieki Rodzicielskiej, nazwy tego dokumentu bywają różne, ale ważne jest to, aby zawierał zgodne ustalenia rodziców dotyczące osoby małoletniego dziecka lub dzieci. Nie jest to wymóg, ponieważ jeśli strony wykażą, iż nie ma konfliktów w obszarze opieki lub wychowania dziecka, władza rodzicielska zostanie powierzona obojgu rodzicom. Sposób wykonywania władzy powinien zostać określony, jeśli między rodzicami istnieje spór.

Jeśli jednak między rodzicami brak porozumienia co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej, Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli jest to zgodne z dobrem dziecka.

W wyroku rozwodowym Sąd zawsze orzeka o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie sprawowania władzy rodzicielskiej (i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie – ale kontakty to odrębny od władzy wątek), jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka.

Jeżeli nie istnieją podstawy do powierzenia władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, Sąd wybiera rodzica, który będzie sprawować władzę rodzicielską, natomiast prawa rodzicielskie i obowiązki drugiego rodzica zostaną określone przez Sąd w sposób konkretny. Ograniczenie władzy rodzicielskiej polega więc na tym, że rodzic, który nie jest pozbawiony władzy rodzicielskiej, a któremu władzę tę jedynie ograniczono, może ją realizować, ale jedynie w zakresie wyznaczonym przez Sąd.

Przykładowym orzeczeniem co do ograniczenia władzy rodzicielskiej będzie powierzenie jej matce, a ograniczenie władzy ojca do współdecydowania w istotnych sprawach dziecka, w tym dotyczących wychowania dziecka, to jest do podejmowania decyzji związanych ze zmianą miejsca pobytu dziecka, leczeniem, edukacją szkolną, zajęciami dodatkowymi, wyjazdami za granicę, posiadaniem przez dziecko paszportu.

Praktyka sądowa w sprawach rodzinnych

Nasze doświadczenie pokazuje, że do ograniczenia władzy rodzicielskiej jednego z rodziców może dojść wówczas, jeśli między rodzicami istnieje spór, ponadto jeśli traktują dziecko jako kartę przetargową w toczącym się postępowaniu rozwodowym albo poza sporem sądowym – w osobistych rozgrywkach rodziców. Jeśli Sąd ustali, że rodzice faktycznie nie są zgodni w sprawach dotyczących wychowania dziecka, ograniczenie władzy rodzicielskiej drugiego rodzica jest prawdopodobne. Jednak Sąd w sprawach rodzinnych bada zawsze, co jest zgodne z dobrem dziecka. Jeśli więc okaże się, że brak zgody rodziców jest prowokowany przykładowo przez matkę, ponieważ „używając” dziecka chce ona ona utrudnić życie byłemu lub aktualnemu jeszcze małżonkowi – Sąd może nie przychylić się do wniosków matki o ograniczenie władzy rodzicielskiej ojcu, właśnie przez wzgląd na dobro dziecka i fakt, iż oboje rodzice winni uczestniczyć w wychowaniu małoletnich dzieci, a konflikt jest prowokowany wyłącznie przez jednego z rodziców.

Przy podejmowaniu decyzji o wyborze rodzica, któremu przysługiwać będzie pełnia władzy rodzicielskiej, a któremu tę władzę Sąd ograniczy do współdecydowania w istotnych sprawach dziecka, Sąd zawsze będzie się kierował dobrem dziecka. Sąd zbada zawsze, przy którym z rodziców dziecko będzie w sposób najlepszy realizować rozwój fizyczny i psychiczny. Kolejnym kryterium badania jest to, który z rodziców posiada lepsze kompetencje wychowawcze.

 

smutne dziecko z powodu kłótni rodziców

Ograniczenie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom

Zdarzają nie sytuacje, w których rodzina nie funkcjonuje w sposób prawidłowy, a cierpią na tym małoletnie dzieci stron. Wówczas możliwe jest ograniczenie władzy rodzicielskiej obojga rodziców. Takie orzeczenia Sądu wiążą się najczęściej ze:

  • skierowaniem rodziców na terapię do specjalistycznej poradni,
  • wsparciem kuratora,
  • wskazaniem decyzji dotyczących dziecka, których rodzice nie mogą podjąć samodzielnie (np. dotyczących edukacji, leczenia, zmiany miejsca pobytu).

W skrajnych sytuacjach ograniczenie władzy rodzicielskiej może wiązać się ze skierowaniem dziecka do placówki opiekuńczej lub umieszczeniem w rodzinie zastępczej.

Kwestie finansowe – alimenty i spadek

Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie zwalnia od obowiązku alimentacyjnego, dlatego nawet jeśli rodzic lub rodzice są pozbawieni władzy rodzicielskiej, powinni łożyć na utrzymanie dziecka.

Jeśli chodzi o sferę spadkobrania, to pozbawienie władzy rodzicielskiej na nią nie rzutuje, chyba że doszło do wydziedziczenia osoby. Samo pozbawienie władzy rodzicielskiej nie wpłynie na to, czy dziecko dziedziczy po rodzicu (lub odwrotnie).

 

Kontakt

Potrzebujesz doradztwa

lub stałego wsparcia

prawnego?

Umów się na konsultacje +48 883 937 942