Dochód z osobistego majątku małżonka a podział majątku między małżonkami.

W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że do majątku wspólnego należą dochody z majątków osobistych małżonków uzyskane w czasie trwania wspólności ustawowej – pożytki z tych majątków w rozumieniu art. 53 i 54 KC, a więc:

• pożytki naturalne (płody z rzeczy: zboże, owoce, przychówek itp., oraz odłączone od rzeczy według zasad prawidłowej gospodarki jej części składowe, stanowiące normalny z niej dochód, typu torf lub drewno z lasu pozyskiwane w ramach prawidłowej gospodarki leśnej, nie stanowi natomiast pożytku naturalnego, co ważne: nie wchodzi więc do majątku wspólnego, drewno pozyskane z przekroczeniem zakresu normalnej gospodarki leśnej, np. na skutek wykarczowania lasu);
• pożytki cywilne czyli dochody, jakie rzecz generuje na podstawie stosunku prawnego (czynsz najmu lub dzierżawy);
• pożytki z prawa, jakie to prawo przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, np. odsetki od wierzytelności, od należnych jednemu z małżonków spłat spadkowych, od stanowiących jego majątek osobisty rachunków bankowych itp.

W postanowieniu z 25.1.1977 r. (III CRN 324/76) Sąd Najwyższy uznał, że do majątku wspólnego należał czysty dochód z majątku odrębnego, tj. przychód po odjęciu koniecznych wydatków na jego osiągnięcie, w szczególności obciążeń publicznoprawnych. Zagadnienie było dyskusyjne, jednak w tym kierunku poszły dalsze orzeczenia SN w zakresie pojęcia dochodu z majątku osobistego jednego małżonka.

Stanowisko co do pojęcia dochodu z majątku osobistego małżonka zostało również powtórzone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1979 r. III CZP 59/79:

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do dyspozycji art. 32 § 2 pkt 2 KRiO dorobkiem małżonków stają się m.in. dochody z majątku odrębnego każdego z małżonków. Rozszyfrowując to pojęcie należy stwierdzić, że dochodem w powyższym rozumieniu są wszelkie korzyści w postaci przychodu, uzyskiwane z określonego składnika majątku odrębnego w granicach normalnej i prawidłowej gospodarki, bez natychmiastowego zniszczenia, względnie utraty tego składnika.

Dochodem w rozumieniu art. 32 § 2 pkt 2 KRiO (przepis uchylony, obecnie analogiczna treść co do dochodu z majątku osobistego jest zawarta w art. 31 KRiO, dlatego orzeczenia te zachowują aktualność) jest korzyść netto, tzn. przychód pomniejszony o wydatki związane z jego osiągnięciem.

Jest to zatem pojęcie inne od pojęcia pożytków naturalnych i cywilnych w rozumieniu art. 53 i art. 54 k.c. Pożytkami naturalnymi są bowiem rzeczy odłączone od innej rzeczy, zaś pożytkami cywilnymi to, co pobierający otrzymuje z rąk osoby pozostającej z nim w stosunku prawnym ze względu na rzecz.

Przepis art. 32 § 2 pkt 2 (a obecnie art. 31 § 2 ust. 2 KRiO) traktując o dochodzie z majątku posługuje się pojęciem ekonomicznym, i ma na uwadze przychód netto. Przychodem z gospodarstwa rolnego stanowiącego majątek odrębny będzie zatem nie to, co w gospodarstwie tym zostanie wyprodukowane, lecz wartość tych produktów pomniejszona o koszt ich wytworzenia, to bowiem stanowić będzie dochód, choć na gruncie art. 53 § 1 k.c. plony te będą w całości pożytkiem. Dochodem z domu pensjonatowego będzie w związku z tym suma pobranego czynszu pomniejszona o wydatki związane z utrzymaniem tego domu, choć pożytkiem (art. 53 § 2 k.c.) będzie ów czynsz w całości. Dochodem na gruncie art. 32 § 2 pkt 2 KRiO jest więc korzyść uzyskiwana z prawidłowo prowadzonej działalności gospodarczej, handlowej, usługowej, jak i korzyść w postaci odsetek od kapitału, względnie premii w miejsce tych odsetek.

Przeważająca część doktryny opowiada się za stanowiskiem, iż dochodem z majątku osobistego jest tzw. czysty dochód, tj. przychód po odjęciu od niego koniecznych wydatków na osiągnięcie tego przychodu, m.in. obciążeń publicznoprawnych (post. SN z 25.1.1977 r., III CRN 324/76), jednak obecne są również odmienne, mniejszościowe, poglądy na ten temat. Przeważające stanowisko doktryny prawa termin „dochodu” utożsamia z „dochodem” funkcjonującym w prawie podatkowym.

Nie stanowi natomiast dochodu, a zatem nie należy do majątku wspólnego, przyrost wartości przedmiotu wchodzącego do majątku osobistego jednego z małżonków, spowodowany zmianą cen za tego rodzaju przedmiot. W szczególności, jak wyjaśnił SN w cytowanej powyżej uchwale z 21.9.1979 r. (III CZP 59/79) korzyść uzyskana w następstwie sprzedaży składnika majątku odrębnego, będąca różnicą między ceną zakupu a ceną sprzedaży tego składnika, nie jest dochodem w rozumieniu § 2 pkt 2 komentowanego artykułu.