Usprawiedliwione potrzeby uprawnionego do alimentów – co to znaczy?

Zgodnie z art. 135 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, cyt. „Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.”

Co jest istotne?

• Każda sytuacja oceniana jest indywidualnie;
• Usprawiedliwione potrzeby nie są podstawowymi potrzebami, choć mogą nimi być;
• Zdolność zarobkowa to w uproszczeniu wysokość zarobków jakie dana osoba mogłaby osiągać zgodnie ze swoimi kompetencjami w warunkach rynkowych;
• Zdolność zarobkowa oceniana jest z punktu widzenia doświadczenia życiowego i zasad współżycia społecznego;
• Istnienie zdolności majątkowej może zastąpić/uzupełnić brak zdolności zarobkowej;

Jakie potrzeby mogą być usprawiedliwione, praktyka pokazuje nam na przykład:

• Koszty utrzymania na poziomie odpowiadającym poziomowi życia zobowiązanego do płacenia alimentów;
• Koszty rozwoju osobistego zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danych grupach społecznych;

Wynikają z tego kategorie kosztów, takie jak na przykład:

• Zapewnienie warunków mieszkaniowych, transportowych, wypoczynkowych, w zakresie ubrań, kosmetyków, dostępu do rozrywki – na poziomie odpowiadającym poziomowi np. sprzed rozwodu;
• Zapewnienie dziecku dostępu do zajęć pozalekcyjnych, korepetycji, szkół językowych, zajęć sportowych/ artystycznych, uprawiania określonego hobby na poziomie odpowiadającym zdolności majątkowej i zarobkowej zobowiązanego/ej do płacenia alimentów;

Jednakże, powyższe nie oznacza – że zawsze, wszystkie koszty będą usprawiedliwione – jeśli ponoszenie kosztów np. zajęć pozalekcyjnych miałoby być fikcyjne lub dany poziom życia miałby być nieadekwatny do środowiska w którym funkcjonuje dziecko – określone koszty nie będą usprawiedliwionymi.

Z czego to wynika?

Doktryna prawa rodzinnego wskazuje nam, np. A. Kawałko, H. Witczak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021, art. 135, cyt.

„Charakterystyczne jest to, że ustawodawca w ramach obowiązku alimentacyjnego przewiduje zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, a nie wszystkich jego potrzeb. Zatem ustalenia wymaga, które z potrzeb uprawnionego mają charakter usprawiedliwiony, a które z nich – chociaż istnieją – nie mieszczą się w pojęciu potrzeb usprawiedliwionych. Odróżnić jednak należy sytuację, w której określa się zakres świadczeń alimentacyjnych rodziców wobec dzieci, od sytuacji ustalania wysokości obowiązku alimentacyjnego wobec pozostałych uprawnionych do alimentacji. W przypadku obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dzieci obowiązuje zasada równej stopy życiowej, co oznacza, że jeżeli rodzice mają znaczne możliwości majątkowe i zarobkowe, to powinni zaspokajać potrzeby dzieci nawet na wyższym poziomie niż ich usprawiedliwione potrzeby, tj. na takim poziomie, który pozwoli utrzymać równą stopę życiową rodzica i dziecka. Jedynie w takim wypadku rozmiar możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego może doprowadzić do sytuacji, w której uprawnione dziecko będzie uzyskiwało świadczenia alimentacyjne na wyższym poziomie, niż wynikałoby to z ustalonych jego usprawiedliwionych potrzeb”.”

Istotne jest więc pojęcie „równej stopy życiowej” które powinniśmy rozumieć jako zapewnienie poziomu życia porównywalnego (lub wyższego, jeśli takie są usprawiedliwione potrzeby) do poziomu życia zobowiązanego do płacenia alimentów.

W praktyce wskazuje się więc na koszty podstawowe związane z mieszkaniem, wyżywieniem, ubraniem, higieną i leczeniem. Usprawiedliwione są też koszty związane z nauką w szkole, zajęciami dodatkowymi, wyjazdami wakacyjnymi, dodatkowymi kursami i szkoleniami. Co więcej, w zakresie kosztów nauki w szkole nie należy ograniczać do kosztów zakupu podręczników, innych pomocy szkolnych. Należą do niej również koszty ubezpieczenia, komitetu rodzicielskiego, wycieczki szkolne, koszty zajęć dodatkowych, które mają na celu rozwój umiejętności dziecka (np. kursy języków obcych, kursy informatyczne), zajęć sportowych ogólnorozwojowych, zajęć tanecznych, gry na instrumencie itp. Jeśli uzasadniają to indywidualne potrzeby dziecka, mogą to być również korepetycje, kursy przygotowujące do egzaminów.

Nie ulega również wątpliwości, że jeśli dziecko wykazuje zainteresowania i talent w jakiejś dziedzinie, koszty rozwoju takiej pasji również będą usprawiedliwionymi kosztami (oczywiście w granicach zarobkowej i majątkowej zdolności zobowiązanego do płacenia alimentów).

Podobnie przyjmuje się, że dziecko do swojego rozwoju psychicznego i fizycznego potrzebuje dodatkowo odpoczynku i rozrywki odpowiedniej dla jego wieku. Dlatego też koszty wypoczynku i rozrywki również są usprawiedliwione, wskazuje się na przykłady takie jak kino, teatr, koncerty, książki, gry, płyty, wyjścia z przyjaciółmi, zakup sprzętu sportowego itp.

Szczególną sytuacją jest również, gdy dziecko wymaga leczenia specjalistycznego, w postaci koniecznych wizyt u specjalisty, cyklicznej kontroli, zabiegów operacyjnych, zakres usprawiedliwionych potrzeb będzie znacznie szerszy. Jeżeli dziecko choruje na przewleką chorobę, wymagającą nakładów w postaci systematycznych wizyt lekarskich, przyjmowania leków, suplementów, specjalistycznej diety lub pobytów w sanatoriach, niewątpliwie wszystkie te koszty również stanowią usprawiedliwione potrzeby uprawnionego.

A co z potrzebami innych osób niż dzieci?

Zgodnie z doktryną w przypadku osoby dorosłej odpadają potrzeby związane z koniecznością rozwoju fizycznego i psychicznego. Usprawiedliwione są jednak koszty w zakresie leczenia (i rehabilitacji), w sytuacji, w której jej stan zdrowia tego wymaga. Niezależnie od tego, usprawiedliwione potrzeby osoby dorosłej, oprócz koniecznych kosztów utrzymania w postaci mieszkania, wyżywienia, ubrania, leczenia obejmują również koszty wypoczynku i rozrywki w granicach wyznaczanych dotychczasowym trybem życia oraz możliwościami majątkowymi i zarobkowymi zobowiązanego.