Prawa i obowiązki oskarżonego

Kim jest oskarżony?

Oskarżony jest niewątpliwie centralną figurą w procesie karnym, jednak pojęcie to jest bardzo szerokie i należy pamiętać o jego faktycznym znaczeniu w ujęciu prawnym. Oskarżonym w postępowaniu karnym jest bowiem osoba, wobec której prokurator skierował do sądu akt oskarżenia lub wniosek o skazanie bez rozprawy czy też wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. Oskarżony jest zatem osobą występującą w postępowaniu sądowym, która w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przez prokuraturę
i organy ścigania była podejrzanym. W ramach pracy naszej kancelarii oferujemy reprezentację oskarżonego (podejrzanego) na każdym etapie postepowania – od zatrzymania (czy też w wersji bardziej optymistycznej – od wezwania podejrzanego celem przedstawienia mu zarzutów), aż do postępowania wykonawczego następującego po wydaniu prawomocnego wyroku, jeżeli zajdzie taka potrzeba.

Prawo do obrony jako podstawowe prawo oskarżonego

Najważniejszym i podstawowym prawem oskarżonego (a we wcześniejszym stadium postepowania – podejrzanego), jest prawo do obrony, w ramach którego wyodrębnić należy prawo do korzystania z pomocy obrońcy. W niektórych wypadkach prawo to przeistacza się w obowiązek, ponieważ są sytuacje, w których oskarżony musi mieć obrońcę w procesie karnym. Zdarza się tak, gdy oskarżony nie ukończył jeszcze 18 lat, jest głuchy, niemy lub niewidomy czy w innych uzasadnionych przypadkach dotyczących jego stanu zdrowia psychicznego, zdolności rozpoznania czynu lub również w sytuacji, gdy Sąd postanowi, że pomoc profesjonalnego obrońcy jest niezbędna.

Pozostałe uprawnienia oskarżonego

Uprawnienia przysługujące oskarżonemu można podzielić na jego uprawnienia jako strony procesowej oraz jego uprawnienia jako oskarżonego. Głównym uprawnieniem wynikającym z bycia stroną procesową jest prawo do uczestniczenia w czynnościach procesowych, zatem przede wszystkich w posiedzeniach i rozprawach. W niektórych sytuacjach obecność oskarżonego jest obowiązkowa, o czym powinien być pouczony. Sąd może wtedy prowadzić rozprawę bez uczestnictwa oskarżonego wyłącznie w kilku konkretnych przypadkach – gdy oskarżony oświadczy, że nie weźmie udziału w posiedzeniu, gdy uniemożliwia doprowadzenie na posiedzenie lub gdy zawiadomiony osobiście o terminie posiedzenia, nie stawia się na nie bez usprawiedliwienia. Również w sprawach o czyny zaliczane do zbrodni udział oskarżonego na rozprawie jest obowiązkowy, ale tylko przy początkowych czynnościach w postaci przedstawienia zarzutów oraz przesłuchania oskarżonego. Ponadto, w razie przeprowadzenia rozprawy głównej bez obecności oskarżonego, jeżeli jego obecność była obowiązkowa, wydane w sprawie orzeczenie ulega bezwzględnemu uchyleniu.

Do niezwykle istotnych uprawnień wynikających z faktu bycia oskarżonym należy odmowa składania wyjaśnień oraz odpowiedzi na postawione pytania i – co ważne – oskarżony nie musi uzasadniać swojej decyzji w tym zakresie – może zatem bez dodatkowych tłumaczeń oświadczyć, iż nie odpowie na dane pytanie lub nie złoży wyjaśnień i nie będzie z tego tytułu obarczony dodatkowymi konsekwencjami. Należy jednak z rozwagą podchodzić do tego uprawnienia, jako że czasami korzystniejszym rozwiązaniem jest złożenie wyjaśnień. Najlepiej sprawę skonsultować z profesjonalnym obrońcą, który wie, na co zwrócić uwagę
i doradzi, czy w konkretnej sytuacji lepiej udzielić odpowiedzi czy odmówić jej udzielenia.

Oskarżony ma także prawo do składnia wniosków dowodowych, zadawania pytań świadkom, składania wniosków dotyczących dobrowolnego poddania się karze czy skazania bez przeprowadzenia postepowania dowodowego. Są to uprawnienia, które charakteryzuje możliwość wywierania wpływu przez oskarżonego na toczący się proces poprzez możliwość wykazania własnej inicjatywy.

Oskarżony ma również prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza, jeśli nie włada językiem polskim w wystarczającym stopniu.

Do czego zobowiązany jest oskarżony?

Lista uprawnień oskarżonego jest stosunkowo długa, jednak ciążą też na nim pewne obowiązki, do których zalicza się obowiązek poinformowania Sądu o każdej zmianie miejsca zamieszkania i każdej innej zmianie danych istotnej dla możliwości kontaktowania się. Reszta obowiązków oskarżonego dotyczy badań, którym musi się poddać, a mianowicie oględzin zewnętrznych ciała, badań psychologicznych i psychiatrycznych, pobrania krwi lub wydzielin z organizmu czy wymazu ze śluzówki policzków.

Niewątpliwie, we współczesnym świecie oskarżony ma wiele praw, ale także obowiązków. Najkorzystniejsze dla oskarżonego będzie skontaktowanie się z adwokatem lub radcą prawnym, który na każdym etapie postępowania pomoże dobrać właściwą linię obrony oraz podejmie się reprezentacji przed sądem i innymi organami.