Prawo zapoznania się z aktami postępowania karnego stanowi, że każdy ma prawo wiedzieć, z jakiego powodu jest zatrzymany czy też wezwany przez organy ścigania w charakterze podejrzanego. Kluczowe jest zapewnienie takiej osobie pełnej realizacji jednej z naczelnych zasad procesu karnego, jakim jest prawo do obrony podejrzanego (oskarżonego).
Idąc dalej – podejrzany, a często jego obrońca (którego uprawnia do działania w jego imieniu) winien wiedzieć, co znajduje się w aktach sprawy. Podejrzany powinien mieć możliwość się bronić vide ustosunkować się do znajdujących się w aktach postępowania dowodów, na przykład zeznań świadków czy też wyjaśnień innych współpodejrzanych w prowadzonej sprawie. Jest to szczególnie istotne z tego względu, że często organ prokuratorski uzależnia ewentualne stosowanie środków zapobiegawczych względem takiej osoby właśnie od złożonych przez nią na tym etapie wyjaśnień.
Czy jest zatem oczywiste, że podejrzany (obrońca podejrzanego) ma prawo zapoznać się z aktami postępowania? Odpowiedź nie jest już tak jednoznaczna, dowodem czego są „modne” w ostatnim czasie zarządzenia prokuratorów o odmowie udostępnienia akt postępowania karnego podejrzanym i jego obrońcom.
Niemniej, jak stanowi art. 157 § 3 k.p.k.:
„Nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której strona uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niej lub sporządzonego z jej udziałem”.
Tak więc są to dokumenty, w przypadku których istnieje obiektywny obowiązek ich udostępnienia, od którego nie ma wyjątków.
Natomiast często w uzasadnieniach decyzji (zarządzeniach) o odmowie udostępnienia akt pojawia się argument w postaci ewentualnej możliwości podjęcia przez podejrzanego próby niedopuszczalnego wpływu na bieg postępowania po dopuszczeniu go do akt sprawy. Argument ten nie znajduje jednak nigdzie poparcia w obowiązujących przepisach: Kodeks postępowania karnego umożliwia bezwzględny dostęp do akt sprawy.
Jak natomiast wygląda udostępnianie akt postępowania przygotowawczego?
Zgodnie z brzmieniem art. 156 § 5 k.p.k. zd. pierwsze:
„Jeżeli nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów lub kopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kopie”.
Pamiętać należy, że użycie sformułowania „udostępnia się” oraz „umożliwia” oznacza, iż udostępnienie akt, jak też umożliwienie sporządzania z nich odpisów oraz kopii, jak też wydawania odpłatnie uwierzytelnionych odpisów lub kopii, jest zasadą, od której odstąpić można tylko i wyłącznie w przypadku konieczności zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa. Zgoda na udostępnienie akt sprawy, jak też wykonanie ich fotokopii musi być więc wyrażona zawsze, gdy nie zachodzi konieczność zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania.
Nie ma wątpliwości, że w kwestii udostępnienia akt sprawy mamy do czynienia z konfliktem dóbr – należy bowiem zagwarantować podejrzanemu realne prawo do obrony, co jest niemożliwe lub bardzo utrudnione bez znajomości akt sprawy z zabezpieczeniem prawidłowego toku procesu. Ustawodawca uważa gwarancję prawa do obrony za tak ważną, że nie można odmówić podejrzanemu zapoznania się z aktami sprawy, gdy za rozwiązaniem takim nie przemawia konieczność zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrona ważnego interesu państwa. Prokurator odmawiający możliwości zapoznania się z aktami powinien więc wyjaśnić, dlaczego udostępnienie akt (dokumentów z akt) nie jest możliwe (vide. Dudka Katarzyna (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. II).
Z aktami postępowania przygotowawczego pokrzywdzony może zapoznać się osobiście lub upoważnić do tego swojego pełnomocnika, na przykład adwokata. Warto też znać pozostałe prawa i obowiązki oskarżonego.
Potrzebujesz doradztwa
lub stałego wsparcia
prawnego?
Umów się na konsultacje +48 883 937 942