Wiele osób zastanawia się, czy możliwe jest w prawie polskim unieważnienie małżeństwa. Prawo polskie przewiduje, iż związek taki może zostać rozwiązany przez sąd poprzez jego unieważnienie. Jest to inny charakter postępowania niż postępowanie rozwodowe, inne są podstawy do orzeczenia unieważnienia małżeństwa.
Według polskiego prawa, przyczyny unieważnienia małżeństwa obejmują:
- brak ustawowego wieku małżonka:
Nie może zawrzeć małżeństwa osoba niemająca ukończonych lat osiemnastu. Jednak z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na to kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika, że zawarcie związku będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Jeśli małżonek przed wytoczeniem powództwa osiągnął wymagany prawem wiek, wówczas nie można unieważnić takiego związku.Jeżeli kobieta zaszła w ciążę, jej mąż nie może żądać unieważnienia z powodu braku przepisanego wieku.
- ubezwłasnowolnienie całkowite małżonka:
Mowa o ubezwłasnowolnieniu całkowitym danej osoby, a nie ubezwłasnowolnieniu częściowym. Unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia może żądać zarówno mąż jak i żona. Jeżeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone, wówczas nie można unieważnić związku z powodu ubezwłasnowolnienia.
- choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy małżonka:
Zasadą jest, że nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Wyjątkowo, jeśli stan zdrowia lub umysłu nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli dana osoba nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie związku.
Unieważnienia z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z małżonków może żądać każdy z małżonków.
Co ważne, nie można unieważnić małżeństwa z powodu choroby psychicznej jednego z małżonków po ustaniu tej choroby.
- pozostawanie we wcześniej zawartym małżeństwie (bigamia lub uprzednia poligamia):
Unieważnienia małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny, może to być również (często przede wszystkim) małżonka lub małżonek z poprzednio zawartego związku.
- istnienie pomiędzy małżonkami stosunku pokrewieństwa w linii prostej, powinowactwa w linii prostej:
Z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi. Unieważnienia z powodu pokrewieństwa między małżonkami może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny. Unieważnienia małżeństwa z powodu powinowactwa między małżonkami może żądać każdy z małżonków.
- istnienie pomiędzy małżonkami stosunku przysposobienia:
Nie można unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami, jeżeli stosunek ten ustał. Unieważnienia z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami może żądać każdy z małżonków.
- złożenie oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński przez osobę, która:
- a. z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli,
- b. pozostawała w błędzie co do tożsamości drugiej strony,
- c. pozostawała pod wpływem bezprawnej groźby (drugiej strony lub osoby trzeciej), jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
Nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą – a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia związku.
Orzekając unieważnienie małżeństwa, sąd orzeka czy i który z małżonków zawarł związek w złej wierze. Za będącego w złej wierze uważa się osobę, która w chwili zawarcia małżeństwa wiedziała o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia.
Do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunku małżonków do wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych między nimi stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, przy czym małżonek, który zawarł związek w złej wierze, traktowany jest tak, jak winny rozkładu pożycia małżeńskiego.
Prawomocny wyrok orzekający unieważnienie małżeństwa ma charakter konstytutywny i jest skuteczny wobec wszystkich, a nie tylko wobec byłych małżonków. Wydany wyrok powoduje likwidację węzła małżeńskiego. Wywołuje skutek jakby związek nie istniał od początku (skutek ex tunc), z wyjątkami dotyczącymi stosunku małżonków do wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych.
