Zachowek

Zachowek ma funkcje ochronną. Jego istota polega na ochronie interesów osób najbliższych spadkodawcy przed skutkami dokonanych przez niego rozrządzeń w ramach przysługującej mu swobody testowania oraz poczynionych za życia darowizn.

Komu należy się zachowek?

Do kręgu osób uprawnionych należą: zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Co więcej, roszczenie o zapłatę określonej kwoty z tytułu zachowku przysługuje osobie, która: należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku; dziedziczyłaby z ustawy w danym wypadku; nie została wydziedziczona; nie otrzymała w inny sposób „minimum”, które w ramach zachowku jej się należy.

Co decyduje o wysokości zachowku?

O tym decydują dwa czynniki: kwalifikacje osobiste uprawnionego (jego małoletniość lub trwała niezdolność do pracy) oraz wartość udziału spadkowego, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Innymi słowy, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – należy mu się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach, dodam, że to najczęstsza sytuacja – połowa wartości tego udziału. To właśnie zachowek.

W jaki sposób można domagać się należnego zachowku?

W tym celu należy zainicjować przed sądem stosowne powództwo o zapłatę zachowku. Pozwanym w procesie o zachowek najczęściej bywa spadkobierca testamentowy. Może nim być jednak również spadkobierca ustawowy (np. w wypadku testamentu negatywnego, mocą którego określona osoba została jedynie wyłączona od dziedziczenia ustawowego, nie została zaś wydziedziczona) lub osoba obdarowana za życia przez spadkodawcę. W tym ostatnim wypadku powodem może być czasem spadkobierca ustawowy lub testamentowy (jeżeli spełnione są przesłanki niezbędne do powstania roszczenia o zachowek). Dla określenia roszczenia, a zatem kwoty, której może domagać się uprawniony do zachowku, pierwszą czynnością jest ustalenie wartości spadku. Przy obliczaniu wartości bierze się pod uwagę wszystkie prawa majątkowe należące do spadku według ich stanu w chwili otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy. W celu ustalenia wysokości należnego danemu uprawnionemu zachowku, co do zasady, należy wyjść od ustalenia wysokości udziału spadkowego, który należał się przy dziedziczeniu ustawowym, a więc na podstawie art. 931 i nast. k.c. Następnie tak wyliczony udział spadkowy należy pomnożyć przez 1/2, chyba że uprawniony jest trwale niezdolny do pracy bądź uprawniony zstępny jest małoletni – wówczas wspomniany udział należy pomnożyć przez 2/3.