Siła wyższa – umowy w dobie koronawirusa

Ustawodawca wprowadził na czas epidemii szczególne warunki i uregulowania w zakresie zobowiązań dla niektórych tylko branż: turystycznej, rozrywkowej, finansowej oraz dla umów najmu ze szczególnym naciskiem na najem wielkopowierzchniowy. Naturalnie epidemia dotknęła nie tylko powołane branże, jej efekty odczuwają prawie wszyscy przedsiębiorcy. Pisaliśmy ostatnio o zmianach dotyczących najmu, o możliwości modyfikacji treści zawartej umowy w Sądzie, dziś natomiast chcemy przybliżyć pojęcie siły wyższej, ponieważ obecnie pojawia się ono bardzo często w rozmowach biznesowych i korespondencji wymienianej między stronami wszelakich umów.

Czym jest siła wyższa?

Przepisy Kodeksu Cywilnego w obrębie odpowiedzialności kontraktowej nie definiują czym takim jest siła wyższa. Praktyka przyjęła rozumienie, iż siła wyższa to zdarzenie zewnętrzne, wcześniej niemożliwe do przewidzenia dla stron, o charakterze zewnętrznym, nad którym strony umowy nie mają kontroli.

Zapisy regulujące postępowanie w sytuacjach siły wyższej muszą wynikać z umowy.

Z racji tego, że siła wyższa nie wynika z przepisów o odpowiedzialności kontraktowej, strony mogą umownie uregulować, jakie okoliczności będą rozumiane jako siła wyższa i jak w takiej sytuacji ma wyglądać postępowanie stron. Zatem aby móc powoływać się na siłę wyższą w umowie, strony powinny zawrzeć w treści umowy klauzulę siły wyższej. Mogę dodać, że klauzula taka powinna mieć dobre, wypracowane brzmienie, dostosowane do konkretnej współpracy biznesowej, którą obejmuje dana umowa.

Czy epidemia stanowi okoliczności siły wyższej?

Tak, co do zasady uważa się, że epidemia to okoliczności siły wyższej. Jeśli jednak zapis umowy o okolicznościach stanowiących siłę wyższą (tzw. klauzula siły wyższej) nie zawiera wprost wymienionej epidemii jako takiej okoliczności, a wymieniono określone okoliczności „w szczególności”, wówczas również epidemię można uznać za okoliczności siły wyższej, ponieważ taki zapis zawiera wyłącznie przykładowe wyliczenie okoliczności siły wyższej.

Możesz zapytać teraz, co dzieje się w sytuacji wystąpienia okoliczności siły wyższej? Jakie są konsekwencje dla stron umowy?

Otóż dobra klauzula siły wyższej powinna w sposób jasny i jednoznaczny wskazywać sposób postępowania stron, a więc sposób oraz datę zawiadomienia o wystąpieniu okoliczności siły wyższej oraz – co najważniejsze – konsekwencje dla stron, mam tu na myśli brak odpowiedzialności strony, która została dotknięta działaniem siły wyższej, za niewykonanie lub nieprawidłowe wykonanie umowy. Warto również uregulować umownie, w jakim okresie od ustąpienia siły wyższej strona dotknięta siłą wyższą winna wykonać ciążące na niej zobowiązania umowne.

Dodam, że możliwe jest uregulowanie umowne, zgodnie z którym umowa wygasa przykładowo po upływie 30 – stu dni od daty wystąpienia siły wyższej, jeśli okoliczności siły wyższej nie ustają. Jednak w przypadku, gdy Strony umownie nie przewidziały takiego skutku – umowa nadal obowiązuje. Idąc dalej tym tropem, jeśli niemożliwym lub utrudnionym dla jednej ze stron stało się wykonanie zobowiązania, strona ma możliwość skierowania powództwa o zmianę lub rozwiązanie umowy do Sądu, na podstawie art. 357’ KC. O powództwie z powodu nadzwyczajnej zmiany okoliczności (tzw. klauzula rebus sic stantibus) pisaliśmy w poprzednim artykule.

Co ważne, samo wystąpienie zdarzenia siły wyższej, a więc np. epidemii, nie powoduje rozwiązania umowy albo uniknięcia odpowiedzialności Stron za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. W takiej sytuacji zastosowanie znajdą przepisy Kodeksu Cywilnego o odpowiedzialności kontraktowej, sytuacja nie jest bez wyjścia, ale zdecydowanie prostsza jest sytuacja, w której w umowie zawarto dobrze sformułowaną klauzulę siły wyższej.

Jak będzie wyglądało postępowanie przed Sądem, jeśli Strona powołuje się na okoliczności siły wyższej jako podstawę niewykonania umowy?

Może zdarzyć się taka sytuacja, w której strona dotknięta działaniem siły wyższej nie wykonała umowy, złożyła zawiadomienie drugiej stronie, ale druga strona nie zgadza się z tym, a dodatkowo poniosła szkodę na skutek niewykonania łączącej Strony umowy. Idąc dalej Strona, która poniosła szkodę, może wystąpić do Sądu, aby zażądać zapłaty odszkodowania od strony dotkniętej działaniem siły wyższej, ponieważ ta nie wykonała umowy. Bardzo ważnej jest aktywne działanie w procesie strony pozwanej, ponieważ w opisanej sytuacji strona, która nie wykonała umowy, powinna wykazać przed Sądem, iż nie wykonała umowy na skutek działania siły wyższej, która uniemożliwiła jej wykonanie umowy. Bardzo ważne jest wykazanie bezpośredniego związku okoliczności siły wyższej i niewykonania umowy, ciężar dowodu spoczywa tutaj na Stronie, która powołuje się na siłę wyższą jako przeszkodę w spełnieniu zobowiązania.