Pozbawienie praw rodzicielskich jest jednym z najcięższych środków, jakie sąd może zastosować wobec rodzica. Decyzja taka wywiera skutki zarówno dla rodzica, jak i dla dziecka. Warto wiedzieć, jakie są skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej oraz jakie konsekwencje niesie ze sobą brak jej posiadania w kontekście alimentów.
Sprawy o pełnię praw rodzicielskich, mimo że są tak dosadnym krokiem, w polskim sądownictwie występują stosunkowo często. Z danych zebranych przez Główny Urząd Statystyczny w Polsce w latach 2010-2020 liczba postępowań o pozbawienie władzy rodzicielskiej kształtowała się na poziomie średnio 5000 takich spraw rocznie.
Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym określa się, że władza rodzicielska obejmuje głównie działania związane z pieczą nad dzieckiem, zarządzanie majątkiem dziecka oraz wychowywaniem i reprezentowaniem go.
Skutki pozbawienia praw rodzicielskich są bardzo poważne. Rodzic traci możliwość podejmowania decyzji w sprawach dotyczących dziecka, np. edukacji, wychowania, leczenia. Oznacza to, że rodzic, który nie posiada władzy rodzicielskiej, nie może być uznawany za opiekuna prawnego.
Gdy Sąd podejmuje decyzję o pozbawieniu praw rodzicielskich, najważniejsze jest dobro dziecka i minimalizowanie skutków negatywnych dla niego. Są to często sytuacje, kiedy dzieci są zaniedbywana albo rodzic się nie interesuje losami dziecka, albo wpływ rodzica na dziecko jest wyjątkowo pejoratywny. Dla dziecka taka sytuacja może być trudnym przeżyciem i wpłynąć na jego rozwój emocjonalny. Dziecko może czuć się zaniedbane, odrzucone i zagubione, a także mieć trudności w nawiązywaniu relacji z innymi ludźmi w przyszłości. Stąd Sąd może zadecydować, iż rodzic, który nie prezentuje należytej postawy opiekuńczo – wychowawczej musi być pozbawiony władzy.
W przypadku pozbawienia praw rodzicielskich rodzic ma także utrudniony dostęp do informacji o dziecku, jego zdrowiu czy postępach w nauce. Decyzja ta jest ostateczna i nie można jej odwołać, chyba że pojawią się nowe okoliczności uzasadniające jej zmianę.
Rażące zaniedbanie obowiązków rodzicielskich to sytuacja, w której rodzic zaniedbuje swoje obowiązki wobec dziecka w sposób rażący i nie do przyjęcia. Przykłady rażącego zaniedbania obowiązków to np. niepłacenie alimentów, brak troski o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka, zaniedbywanie kontaktów z dzieckiem, alkoholizm lub narkomania, przemoc fizyczna lub psychiczna wobec dziecka, a także niemożność zapewnienia dziecku odpowiedniego poziomu opieki, agresja.
Takie zaniedbanie obowiązków przez rodzica, może skutkować pozbawieniem władzy rodzicielskiej i odebraniem dziecka rodzicowi. Odebranie dziecka to ostateczność, ale w przypadku rażącego zaniedbania obowiązku rodzicielskiego Sąd może uznać, że jest to w najlepszym interesie dziecka.
Pozbawienie praw rodzicielskich zwalnia jedynie z swobodnego dostępu do decyzji związanych z życiem dziecka, nie z obowiązku alimentacyjnego. Rodzic bez władzy rodzicielskiej nadal musi płacić alimenty na rzecz dziecka. Wysokość alimentów ustala sąd na podstawie przepisów prawa i okoliczności konkretnej sprawy, decydujące sa usprawiedliwione potrzeby dziecka i możliwości zarobkowe rodzica.
Jeśli osoba pozbawiona praw rodzicielskich, nie płaci alimentów, wierzyciel (np. drugi rodzic lub opiekun prawny dziecka) może wystąpić do sądu z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności, następnie wystąpić do Komornika z wnioskiem o ich ściągnięcie. Komornik może zastosować różne środki przymusu, takie jak windykacja bezpośrednia, zajęcie wynagrodzenia, konta bankowego, emerytury lub renty.
Wysokość alimentów na małoletnie dziecko jest ustalana na podstawie przepisów prawa i zależy od wielu czynników. Sąd bierze pod uwagę dochody rodzica zobowiązanego, koszty utrzymania dziecka oraz inne okoliczności, które są istotne dla danej sprawy. Wysokość alimentów może być ustalona w drodze ugody między rodzicami zawartej przed Sądem, mediatorem lub w drodze wyroku przez Sąd.
Sąd, działając z powództwa rodzica, pod którego pieczą są dzieci albo pełnoletniego już dziecka, przy decyzji o wysokości alimentów nie bierze pod uwagę tylko faktycznego stanu majątkowego i zarobków, a faktyczny stan możliwości zarobkowych osoby zobowiązanej do płacenia świadczeń alimentacyjnych, uwzględniając jej wykształcenie, umiejętności i pozycję na rynku pracy. Pozbawienie władzy rodzicielskiej rodzica obowiązanego nie ma w tym przypadku znaczenia. Dzięki temu unika się sytuacji, w której osoba pozbawiona praw rodzicielskich unika płacenia alimentów.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej oznacza, że rodzic traci prawo do podejmowania decyzji w sprawach dotyczących wychowania dziecka oraz w sprawach opieki. Jednak pozbawienie władzy rodzicielskiej nie ma wpływu na wykonywanie kontaktów. Może mieć miejsce sytuacja, że osoba pozbawiona władzy rodzicielskiej ma wolę kontaktu z dzieckiem. Jeśli nie zagraża to dobru dziecka, a dziecko wyraża wole kontaktów, Sąd może uregulować sposób wykonywania kontaktów.
Sąd może zdecydować o wprowadzeniu innych form kontaktu, takich jak np. kontakt z dzieckiem podczas wizyty u dziadków lub innych krewnych czy obecność osoby trzeciej przy wykonywaniu kontaktów. Sąd może również orzec, że rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej ma prawo do kontaktu z dzieckiem podczas specjalnie wyznaczonych okoliczności, np. podczas świąt czy uroczystości rodzinnych.
Zgodnie z art. 113 § 1 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Z cytowanego przepisu wprost wynika, że władza rodzicielska nad dzieckiem pozostaje bez wpływu na ich kontakty. Dlatego rodzic pozbawiony wykonywania władzy rodzicielskiej nad swoim dzieckiem zasadniczo nadal będzie miał prawo i obowiązek do kontaktu z nim. Prawo to może ulec jednak ograniczeniom.
Co do zasady władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Rodzice korzystając z władzy decydują, do jakiej szkoły idzie dziecko, jakiego języka ma się uczyć, gdzie i w jaki sposób ma być leczone. Powyżej opisałam sytuacje, kiedy rodzic może zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej. Istnieje też prawna możliwość, że władza rodzicielska zostanie rodzicowi lub rodzicom ograniczona.
Sprawa o ograniczenie władzy rodzicielskiej to procedura prawna, która może mieć miejsce w przypadku, gdy rodzice nie są zgodni w kwestiach dotyczących wykonywania władzy rodzicielskiej, nie ma między nimi porozumienia co do spraw dziecka lub komunikacji, a więc nie potrafią podejmować oni wspólnych decyzji, a dobro dziecka za takim ograniczeniem przemawia. Będzie też miała zasadność, jeśli oboje rodzice nie są wydolni wychowawczo i konieczny jest nadzór nad wykonywaniem władzy np. przez kuratora sądowego. Może być również ograniczona poprzez obowiązkowe skierowanie rodziców na terapię lub warsztaty kształtujące postawy rodzicielskie.
Przykładowe sytuacje, jakie mogą uzasadniać ograniczenie władzy rodzicielskiej to:
Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej może zostać złożony przez drugiego rodzica lub sprawa może zostać wszczęta na skutek zawiadomienie dyrektora szkoły, Policji, organu państwowego.
Zarówno w przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej jak i pozbawienia całkowicie praw, rodzic zobowiązany jest do płacenia alimentów na rzecz dziecka, chyba że sąd postanowi inaczej. Wysokość alimentów jest ustalana przez sąd i zależy od wielu czynników, takich jak zarobki rodziców, koszty utrzymania dziecka, a także inne okoliczności, które sąd uwzględnia w danej sprawie.
W przypadku, gdy rodzice dziecka nie są w stanie lub nie chcą zapewnić mu odpowiedniego utrzymania, możliwe jest uzyskanie alimentów od innych osób, w tym od krewnych. W Polsce prawo przewiduje, że alimenty na rzecz dziecka mogą być żądane nie tylko od rodziców, ale także od innych osób, które zobowiązane są do utrzymania dziecka, w szczególności od dziadków, rodzeństwa, pasierbów i ojczymów.
Warunkiem uzyskania alimentów od krewnych jest jednak to, że muszą oni być w stanie zapewnić utrzymanie dziecka i posiadać odpowiednie środki finansowe. Ponadto, w przypadku, gdy dziecko ma jeszcze żyjących i zarabiających rodziców, to na nich spoczywa przede wszystkim obowiązek zapewnienia mu odpowiedniego utrzymania.
W przypadku sprawy o sądowe pozbawienie władzy rodzicielskiej, Sąd zadaje wiele pytań, aby uzyskać jak najszerszy obraz sytuacji i dokonać odpowiedniego rozstrzygnięcia. Wśród pytań, które sąd może zadać w toku postępowania, znajdują się między innymi:
Pytania te mają na celu ustalenie czy pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej leży w interesie dziecka i czy dziecko będzie lepiej chronione bez udziału tego rodzica w jego życiu.
W postępowaniu sądowym dotyczącym odebrania praw rodzicielskich biorą udział przede wszystkim rodzice dziecka
W zależności od konkretnej sytuacji, mogą również brać udział inni uczestnicy, takie jak opiekunowie prawni dziecka, psychologowie, pedagodzy, przedstawiciele instytucji zajmujących się ochroną praw dziecka,
Strony mogą być reprezentowane przez adwokatów reprezentujących strony postępowania.
Ważnym elementem procesu sądowego są również zeznania samego dziecka, jeśli jest ono na tyle dojrzałe, by móc wypowiedzieć się na temat swojej sytuacji. W takim przypadku dziecko jest wysłuchiwane przez Sad w specjalnych warunkach, aby uniknąć traumatyzującej sytuacji związanej z obecnością dziecka na sali rozpraw.
W Polsce istnieje możliwość ubiegania się o alimenty od dziecka dla rodzica pozbawionego praw rodzicielskich, jednak musi być to zgodne z wieloma przepisami oraz zasadami współżycia społecznego. Przepis ten został wprowadzony w celu zapobiegania sytuacjom, w których pozbawienie władzy rodzicielskiej prowadziłoby do sytuacji, w której dziecko i pozbawiony praw rodzicielskich rodzic znajdują się w trudnej sytuacji finansowej.
Zgodnie z przepisami, dziecko może zostać obciążone obowiązkiem alimentacyjnym wobec rodzica pozbawionego praw rodzicielskich, ale pod pewnymi warunkami. Przede wszystkim dziecko musi być już pełnoletnie i posiadać stałe źródło utrzymania. W takiej sytuacji dziecko może być zobowiązane do płacenia alimentów wobec rodzica, jeśli znajduje się w trudnej sytuacji materialnej.
Warto jednak zauważyć, że taki obowiązek alimentacyjny ze strony dziecka nie może naruszać zasad współżycia społecznego. Alimenty od dziecka dla rodzica pozbawionego praw rodzicielskich nie mogą być zbyt wysokie, tak aby uniemożliwić dziecku zaspokojenie swoich własnych potrzeb. Decyzja o wysokości alimentów zawsze będzie zależała od indywidualnych okoliczności danej sprawy, a jej podjęcie leży w gestii Sądu, po wnikliwej analizie stanu faktycznego.
Pozbawienie praw rodzicielskich to surowa kara sądowa, która ma znaczący wpływ zarówno na rodzica, jak i na dziecko. Często jest to niestety nieuniknione postępowanie i może budzić niejasności, dlatego przed rozpoczęciem jakichkolwiek działań warto skonsultować się z doświadczonym prawnikiem. Nasza Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych GGK chętnie udzieli koniecznej wiedzy, której potrzebujesz aby świadomie podjąć wszelkie decyzje prawne. Zapewniamy kompleksowe wsparcie w przedstawieniu i zrozumieniu Twoich praw i możliwości oraz pomożemy w tworzeniu najlepszej możliwej strategii reprezentacji Twojej sprawy. Nie czekaj dłużej, skontaktuj się z nami już teraz, a my zadbamy o profesjonalną i specjalistyczną opiekę prawną.
Potrzebujesz doradztwa
lub stałego wsparcia
prawnego?
Umów się na konsultacje +48 883 937 942